Стандарттарға жетпейді: Астанада өмір сапасы төмен деңгейде болып шықты
Маусым айының басында ҚР Ұлттық экономика министрлігі (ҰЭМ) елді мекендерді әлеуметтік объектілермен және қызметтермен қамтамасыз етудің өңірлік стандарттар жүйесін (СӨЖ) қайта қарады, деп хабарлайды Zerkalo ranking.kz сілтеме жасап.
Өңірлерде өмір сүру сапасын арттыру және халықтың шағын ауылдар мен қалалардан мегаполистер мен облыс орталықтарына кетуін азайту үшін өңірлік стандарттар жүйесіне бірнеше елеулі өзгерістер енгізілді. Біріншіден, әр ауыл мен қалада болуы керек мекемелер мен қызметтердің тізімі ұлғайтылды. Екіншіден, өмір сапасын бағалау критерийлері өзгерді. Енді белгілі бір объектілердің болуы ғана емес, олардың техникалық жағдайы да маңызды. Мысалы, егер ауылда мектеп болса, бірақ ол ұзақ уақыт бойы жөнделмеген болса және апатты жағдайда болса, елді мекен СӨС бойынша жоғары баға алмайды.
IRS жүйесі не үшін қажет? Мемлекеттік органдар үшін СӨЖ - бұл жалпы бөлгіш, шенеуніктер даму бағдарламаларын әзірлеп, бюджетті бөлген кезде басшылыққа алуы керек стандарт.
Елді мекеннің әр түрі үшін негізгі стандарттардың өзіндік тізімі жасалды. Мысалы, ауылдарда қалыпты өмір сүру үшін қажетті кем дегенде 20 әлеуметтік нысан мен қызметті сақтау керек, балабақшалар, мектептер (немесе оларға жеткізу), аурухана пункттері, пошта бөлімшелері, мәдени-демалыс кешендері болуы керек. Ауыл тұрғындары қалыпты кентішілік жолдарға, сумен жабдықтауға, Интернетке кең жолақты қолжетімділікке, ұялы байланысқа құқылы. Тірек ауылдарда және ауылдық округтердің орталықтарында бұл тізімді кәсіпкерлерді қолдау орталықтарымен, ветеринарлық пункттермен, Мемлекеттік қызметтерді алу үшін өзіне-өзі қызмет көрсету аймақтарымен және т. б. толықтыруға болады.
Республикалық және облыстық маңызы бар қалаларда міндетті объектілер мен қызметтер кемінде 41 болуы тиіс. Мектептерден, ауруханалардан, әуежайлардан, дәріханалардан басқа әрбір облыс орталығы мен мегаполисте қоқыс өңдеу кешені, қатты тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер, зоологиялық және ботаникалық парктер, арнайы әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары болуы көзделеді. Ескі СӨЖ әдістемесімен салыстырғанда міндетті стандарттар санының өзгеруі кестеде көрсетілген.
Алдыңғы СӨЖ жүйесі төрт жыл бұрын әзірленген және оның нормаларына сәйкес, 2021 жылы ҚР қалалары мен ауылдарында өркениет игіліктерімен қамтамасыз етудің орташа деңгейі 64,1% құрады. Қайта бағалаудан кейін көрсеткіш 55,7% - ға дейін төмендеді. 55,7% қамтамасыз ету деңгейі - барлық өңірлердің барлық қалалық және ауылдық елді мекендері бойынша орташа көрсеткіш.
Шын мәнінде, қалалар мен ауылдар арасында абаттандыру және әлеуметтік игіліктер тұрғысынан үлкен алшақтық бар. Көрсеткіштер өте ерекшеленеді: сәйкесінше 87% және 55,3%. Өмір сапасындағы аймақтық диспропорциялар тек қағаз жүзінде ғана емес, әр салада байқалады. Қала мен ауылдағы өмір сүру жағдайлары арасындағы ең үлкен айырмашылық Шығыс Қазақстан (91,3% және 50,4%), Атырау (82,5% және 44%) және Ұлытау (86,7% және 38,1%) облыстарында байқалады.
Ақтөбе облысы айрықша көрсеткіштермен ерекшеленеді, мұнда ауылда әлеуметтік игіліктермен қамтамасыз ету қалаларға қарағанда одан да жоғары: тиісінше 86,8% қарсы 73,5%.
Қалалар арасында Астана көрсеткіштері өте төмен болып көрінеді, мұнда міндетті қызметтермен және әлеуметтік объектілермен қамтамасыз ету небәрі 75,1% -. құрайды. Бұл тек мегаполистерге арналған стандарттардың кеңейтілген тізімі туралы емес. Елорда өзінің жоғары мәртебесіне қарамастан, бақыланбайтын урбанизациямен байланысты көптеген инфрақұрылымдық мәселелерге ие. Астаналықтарға көптеген қолайсыздықтар туғызатын су тапшылығын алайық.
СӨЖ жаңа стандарттарымен жұмыс жүргізе отырып, бейінді министрліктің сарапшылары қалалар мен ауылдардың өркениеттің негізгі игіліктерімен қалай қамтамасыз етілгенін есептеді. Көптеген салалардағы жағдай кемпірқосақтан алыс екені белгілі болды. Мысалы, ҚР-да елді мекендерді орталықтандырылған газбен қамтамасыз ету деңгейі орта есеппен небәрі 32,5%—,, су бұру жүйесімен — 50,7% -,, орталық жылумен жабдықтаумен 48,2% құрайды. Көлік инфрақұрылымымен жағдай идеалдан алыс: қалаішілік, кентішілік жолдармен қамтамасыз ету 75,8%, жол жарығымен қамтамасыз ету — 44,8%.
Ауылдық денсаулық сақтауда проблемалар тек ауруханалардың болуы мен медициналық көмектің сапасында ғана емес, сонымен қатар дәріханалардың болмауында. Ел бойынша дәріхана пункттерімен қамтамасыз ету деңгейі - орта есеппен 31,6%. Осы мәселе бойынша Үкімет сағатында сөз сөйлеген Мәжіліс депутаттары: ауылдағы дәріхана пункті — рентабельді емес бизнес. Өйткені, кәсіпкер логистикаға қосымша шығындарды көтеруі керек, бұл дәрі-дәрмектерге бағаны реттеу жағдайында тиімсіз. Сонымен қатар, ҚР Денсаулық сақтау министрлігі дәріханаларды ұйымдастыруға қойылатын талаптарды қатаңдатады, Бұл бизнес тарапынан қосымша шығындарға әкеп соғады.
ҰЭМ деректері бойынша өңірлік стандарттар жүйесі негізгі стратегиялық құжаттарға — 2025 жылға дейінгі аумақтық даму жоспарына және 2023-2027 жылдарға арналған ауылдық аумақтарды дамыту тұжырымдамасына енгізілген. Қыркүйек айында жаңа Бюджет кодексін талқылау кезінде СӨЖ жүйесі өңірлердің жалпы сипаттағы трансферттері мен инвестициялық жоспарларын қалыптастыру кезінде міндетті есепке алу факторына айналатыны белгілі. ҰЭМ ақпараты бойынша, алдағы екі жылда барлық орталық мемлекеттік органдарға өңірлерді дамытуға 3,2 трлн теңге көлемінде нысаналы трансферттер көзделген.