Қоқыс мәселесі: неліктен Қазақстанда қалдықтарды сұрыптау жүзеге асыру мүмкін емес
Ағымдағы жылдың 1 шілдесінен бастап Қазақстанда "Қалдықтар. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру үшін контейнерлерді орналастыру алаңдарына қойылатын жалпы талаптар". Негізгі мәні-қолданыстағы контейнерлік алаңдарды қайта құру туралы айтылған. Zerkalo жаңа механизмнің қалай жұмыс істейтіні туралы айтады.
Бекітілген стандарт бойынша арнайы көліктерге арналған ыңғайлы асфальтталған кіреберіс және тұрғындар шығаратын Құрылыс және ірі габаритті қалдықтар үшін жабыны мен қоршауы бар орындар құру көзделеді.
Қоқыс алаңдарында қалдықтардың мынадай түрлерін бөлек жинауға арналған контейнерлер орналастырылуы тиіс: электрондық қалдықтарға арналған контейнер, құрамында сынабы бар қалдықтарды жинауға арналған контейнер, қағаз және картон қалдықтарына арналған контейнер, батарея қалдықтарына арналған контейнер, тамақ қалдықтарына арналған контейнер, Шыныға арналған контейнер, пластик қалдықтарға арналған контейнер.
Қалдықтарды бөлек жинауға арналған әрбір контейнерді контейнердің меншік иесі қазақ және орыс тілдерінде таңбалауы және жиналатын қалдықтардың түрлері, контейнерге қызмет көрсететін ұйым туралы ақпаратты қамтуы тиіс.
Инновацияны қоқысты саналы түрде сұрыптау мен қайта өңдеудің тағы бір қадамы деп атауға болады. Алайда, кейбір "бірақ" бар.
"Almighty Ecology" қоғамдық қорының басшысы, Almaty Management University компаниясының "қала экологиясы" бойынша практика профессоры Алмат Сатубалдин бұл мәселеде жүйелік қателер бар деп есептейді.
"Бөлек сұрыптауды енгізу үшін тәсіл қажет - жалпыұлттық стандарт, кім және не істеу және лауазымдық нұсқаулықтар қажет. Сондай-ақ, стандарттарды орындамаудың салдарына назар аудару керек.
Мемлекет керісінше жұмыс істейді. Біз (қалдықтарды басқару қауымдастығы, экоактивистер, сарапшылар қауымдастығы) қайта өңдеу, қоқыстарды сұрыптау және т.б. бастамаларды ұсынамыз, ал мемлекет қазірдің өзінде стандарттарды әзірлеуде. Бірақ бөлек жинау басынан басталуы керек, яғни бастама жоғарыдан басталуы керек. Және тұтастай алғанда, біздің қауымдастық жұмыс схемасын ұсынады, бірақ олар жұмыс істемейді. Негізгі мысал - РОП Операторы. Біз РОП коммерциялық емес, үкіметтік емес ұйым қоғамдық қор ретінде болуын және сол кезде оның барлығын: мемлекет те, бизнес те, тұрғындар да бақылай алатынын ұсындық. Бірақ ол сыбайлас жемқорлық жанжалдарымен жұмыс істемей қалды", - дейді Алмат Сатубалдин.
Идея жақсы болып көрінетін, бірақ іс жүзінде сәтсіз болатынын көптеген мысалдар бар. Мұндағы түсініктеме барлық процестердің ойланбауында жатыр. Сұрыптаудан бастап жоюға дейін. Енді бұл стандарт - ұсыныстардың бір түрі, яғни оны ұстануға да, ұстанбауға да болады.
Сонымен қатар, қоқысты сұрыптаудың өзі туралы сұрақ туындайды: пластик бөлек, батареялар бөлек, тамақ қалдықтары бөлек. Алмат Сатубалдиннің пікірінше, біздің халық мұны оңай жеңе алады және бұл идеяны жүзеге асыра алады, бірақ проблемалар одан әрі туындайды. Мәселен, мысалы, адам сұрыптаған қоқыс жай ғана-тасымалдау кезінде қайтадан араласып, бір үлкен үйіндінің соңғы нүктесіне жетеді.
"Бұл саланы субсидиялау қажет. Қоқыс шығаратын компаниялардың өздері бұған қызығушылық танытуы керек. Мысалы, қайта өңделетін қалдықтарды онымен айналысатын ұйым, батареялар, құрамында сынап бар шамдарды басқа ұйым алып, олардың саны үшін дивидендтер алды. Содан кейін олар батареяны немесе пластикті қайта өңдеуге алуға тырысады", - деп түсіндірді "Almighty Ecology" қоғамдық қорының басшысы.
Сарапшы адамдарда дұрыс экологиялық сана мен қалдықтарды дұрыс кәдеге жарату қажеттілігі туралы түсінік қалыптасқанын атап өтті.
"Адамдар өздері: "қоқысты бөлек жинауды жүзеге асырайық" деп талап етеді. Мен көбірек айтсам, қазақстандықты Жапонияға апарыңыз, ол қоқысты екінші немесе үшінші күні дұрыс сұрыптайды. Сондықтан тұрғындардың сауатсыздығына бәрін тастау дұрыс емес. Мұнда жүйелі мемлекеттік тәсіл қажет", - деп атап өтті Алмат Сатубалдин.
Сонымен қатар, Жапонияда барлық қалдықтардың 46% - ы қайта өңделеді, жапондықтар қайта өңдей алмайтын нәрсе өртеніп кетеді. Бұл жағдайда ПЭТ бөтелкелерінің 85% - дан астамы қайта пайдаланылады. АҚШ-та бұл көрсеткіш 20% - дан асады, ЕО елдерінде - шамамен 41%. Алюминий банкалардың шамамен 90% қайта пайдаланылады. Қазақстанда қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату деңгейі әлі де төмен. Мәселен, 2021 жылы ҚР - да пайда болған қатты тұрмыстық қалдықтардың (ҚТҚ) көлемі 4,2 млн тоннаны құрады - өткен жылмен салыстырғанда 7,4% - ға аз, ал ҚТҚ-ны қайта өңдеу және қайта пайдалану үлесі 23,4% - ға ғана жетті.
"Біздің көрсеткіштеріміз төмен, әрине. Көптеген мәселелер бар. Бірақ біз әлі де қозғаламыз және бұл қуантпай алмайды. Бізде қайта өңдеу компаниялары жеткілікті, бірақ мен айтқанымдай олар үшін ынталандыру жоқ. Қоқыс шығаруды бақылау механизмі жоқ. Кішкентай қадамдармен болса да, қоқысты сұрыптау және қайта өңдеу көрсеткіштерін жақсартамыз деп үміттенемін", - дейді сарапшы.
Алмат Сатубалдиннің пікірінше, мұның бәрі жұмыс істеуі үшін ведомствоаралық комиссия, экоактивистер, түрлі ведомстволардың шенеуніктері, әртүрлі тараптардан экологиялық стандарттарды бағалай алатын, даму тұжырымдамаларын ұсына алатын, орындалуын қадағалай алатын қарапайым адамдар қатарынан мықты сараптамалық қоғам қажет.